Moved Permanently

Geçtiğimiz temmuz ayında Türkiye, İzmir’den Çanakkale’ye, Karabük’ten Bursa’ya kadar uzanan orman yangınlarıyla boğuştu. 2021 yılının ağustos ayında 53 ilde çıkan 299 orman yangınıyla tanıştığımız Mega Yangın gerçeğinin yeni bir tezahürüyle karşı karşıya olabiliriz. Ulusal Tarım Gıda Birliği Derneği’nden (UTGB) Dr. Sema Sert ve Serhat Sert’in, bu yeni yangın çağına karşı yapılacaklar konusunda, yeni bir yaklaşımı tartışmaya açan üç bölümlük yazı dizisinin ilkini sizlerle paylaşıyoruz.

Yazı: Dr. Sema SERT, Serhat SERT

İklim krizi, kuraklık, sel ve orman yangını gibi afetlerin aynı anda, çok sayıda ve farklı yerlerde yaşandığı bir dönemdeyiz. Bu afetlerin en yıkıcı biçimlerinden biri olan yangınlar, artık sadece rüzgarla değil, azalan nem ve su yetersizliğiyle de hızla yayılıyor. Yangınla mücadelede en etkili araç olan suyun kendi de artık paradoksal bir şekilde bir kriz unsuru ve bu çifte kriz karşısında, tek merkezli, hiyerarşik ve katı altyapı sistemleri yetersiz kalıyor.

Çözüm artık; merkeziyetsiz ama entegre, yani dağıtık, yerel olarak yönetilen ama birbirine bağlı bir yapı olmak zorunda. Merkeziyetsizlik, teknik olarak bir “ağ yaklaşımı”dır: Kararların ve altyapının yalnızca tek merkezden değil, yerel birimlerden hızlı biçimde geliştirilebildiği ama aynı zamanda birbiriyle uyumlu olduğu bir sistemdir.

Bu bağlamda artık bir “İklim Çağı Yurttaşlığı” kavramından söz edebiliriz. Bu yeni vatandaş modeli tüketici değil, üretici; seyirci değil, katılımcı; merkezi yönetimden yardım bekleyen değil, kendi sistemini kuran bir aktördür. Kavram, literatürdeki environmental citizenship, resilient citizenship ve climate citizenship yaklaşımlarıyla ilişkilidir. Ancak bunlardan farklı olarak “İklim Çağı Yurttaşlığı”, özellikle afetlere hazırlık ve topluluk temelli su–yangın dayanışması gibi yerel refleksleri önceleyen bir yaklaşımı savunur.

İklim Çağı Yurttaşlığı, bireylerin pasif bir izleyicilikten çıkıp, afet refleksi geliştiren, yerel dayanışma ağlarının kurucusu ve sürdürücüsü olan aktif yurttaşa dönüşümünü ifade eder. Bu model, klasik oy verme ve yasalara uymadan ibaret vatandaşlık tanımını aşarak doğrudan katılım, yerel inisiyatif ve afet zamanlarında neyi, nasıl yapacağını bilen kolektif harekete geçmeyi içerir.

Bu yeni modelde her köy, mahalle veya çiftlik, kendi küçük su/afet yönetim hücresi haline gelir. Bu yerel sistemler zamanla birbirine bağlanarak, yazının ikinci bölümünde anlatılacak olan ulusal Su Sinir Ağı’na entegre olabilir. Her birim; topluluk tarafından işletilen, sensörlerle desteklenen, afet uyarısı verebilen ve suyu çeşitli kaynaklardan toplayıp dağıtabilen bir mini sistemdir.

Her bir yerel birim, kendi küçük su ağını kurarak hem kendi afet direncini artırır hem de üst sistemle bütünleşir. Sistemin modüler ve yerel temelli olması, katılımı ve sahiplenmeyi artırır; uzun vadeli sürdürülebilirliği güçlendirir.

Topluluk Temelli İşletme, Eğitim ve Erken Uyarı içeren Dijital Altı Yapı ve Hızlı Koordinasyon

Her birim, o köyün, mahallenin, kooperatifin ya da daha büyük bir yerleşimin kendi sorumluluğundadır.

Yerel halk sisteme sahip çıkar, altyapıyı kitlesel olarak fonlar ve acil durum eğitimleri alır.

Dijital platform erken uyarı sistemiyle (IoT sensörler ve uydu) entegre edilir. Bu dijital alt yapıda daha önceden tanımlanmış roller üzerinden çok hızlı koordinasyon sağlanır.

Her köy, sadece kendi ihtiyacını değil, bağlı olduğu daha büyük sistemin dengesini de gözeten bir “su hücresi” gibi çalışır. Su Sinir Ağı’nın yaşam döngüsü, bu köylerin topraklarında başlar: Su burada tutulur, filtrelenir, gerektiğinde diğer bölgelere aktarılır. Yangına karşı ilk savunma, kuraklığa karşı ilk dayanışma işte burada kurulur.

Su Sinir Ağı, coğrafyayı bir yaşam dolaşımı gibi birbirine bağlayan büyük bir sistemdir. Ancak bu sistemin başarısı onu oluşturan yerel yapıların direnç gücüne bağlıdır. Sünger Köyler, bu yapının temel hücreleri olarak kurgulanmıştır: Suyu tutan, yönlendiren, afetlere karşı önleyici görev üstlenen ve gerektiğinde sistemi besleyen birimlerdir.

Kavramın kökeni, 2013’te Çin’de yaşanan sel felaketlerine karşı geliştirilen “Sünger Şehirler” yaklaşımına dayanır. Bu model, suyu bir tehdit olarak değil, doğal döngülerin parçası olarak ele alır. Sert altyapılar yerine geçirgen yüzeyler, yeşil alanlar ve doğa tabanlı çözümler ile suyun yer altına sızması ve tekrar kullanımı sağlanır. Bu yaklaşım zamanla kırsal alanlara da uyarlanmış ve afet risklerini azaltmada etkili olduğu kanıtlanmıştır. Çin’deki “Eco-Belt” sistemleri ve ABD’deki “Green Fire Breaks” örnekleri bu dönüşümün güncel yansımalarıdır. Peki kırsalda bu yaklaşım neden gereklidir?

Kırsal bölgeler aynı anda üç riskle karşı karşıyadır: Kuraklık, ani sel ve artan orman yangınları. Bu tehditler, toprağın sağlığını, tarımı ve köy yaşamını doğrudan etkilemektedir. Oysa yerel kaynaklara dayanan düşük maliyetli bir çözüm mümkündür.

Sünger Köylerin Temel Prensipleri

Suyu Yavaşlat – Yay – Sızdır: Geçirgen toprak yüzeyler, küçük toplama havuzları ve doğal bentlerle yağış kontrol altına alınır. Biyo-kömür katkılı tarım alanları hem suyu hem karbonu depolar.

Yangına Karşı Bariyerler Kur: Yangına dayanıklı bitki şeritleri, keçi otlakları (keçiler otları temizlemek suretiyle ve keçi yollarıyla yangın riskini azaltır), fıskiye destekli “su kaleleri” ve gölet/sarnıç sistemleri köyleri yangına karşı tampon bölgeye dönüştürür. Bu bitki bariyerlerini seçerken katma değeri olan köye ek gelir getirici olanlar (biberiye, böğürtlen, lavanta, kapari gibi) şeklinde bir tercih yapılması kırsal kalkınmaya da katkı sağlar.

Dünyada su kalelerine en güzel örnek İspanya’nın Guardian Projesidir. İspanya’nın Valensia bölgesinde, Riba Roja de Túria ve Paterna kentlerinde uygulanan proje, Avrupa’nın en büyük -aynı zamanda dünyada da sayılı- yangın savunma sistemlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bu projede, 40 adet 24 metre yüksekliğinde, kentlerin çevresini kuşatan dev sprinkler kuleleri kurulmuştur. Bu kuleler, arıtılmış atık su (reclaim water) ile bitki örtüsünü sürekli nemlendirerek, yangının yayılma hızını düşürmektedir. Sistem, nem oranı sensörleri ve gerçek zamanlı takip yazılımıyla entegre edilmiştir. Erken uyarı ve müdahale koordinasyonu merkezi sistemle yapılabilmektedir.

Onarıcı Tarım ile Toprağı Süngerleştir: Doğru tarım uygulamaları ile toprak hem su hem karbon deposuna dönüşür. Aynı zamanda sağlıklı gıda üretimi ve afet direnci sağlanır.

SON SÖZ: Değişim, Uzakta Değil; Kendi Toprağımızda Başlayabilir

Küresel iklim krizi karşısında çözüm uzaklarda değil, yaşadığımız topraklarda; beklemek yerine inşa etmekte, korkmak yerine örgütlenmekte yatıyor. Bu yazıda anlatılan topluluk temelli model, yalnızca bir su veya yangın yönetimi önerisi değildir; aynı zamanda yeni bir yurttaşlık anlayışının ilk adımıdır.

Bu yazıda, köylerin kendi imkanlarıyla kurabileceği düşük maliyetli ama yüksek etkili sistemleri anlattık. Çünkü büyük değişimler, çoğu zaman küçük adımlarla başlar. Eğer her köy kendi çevresini bir “su hücresi” gibi tasarlarsa, bu hücreler birleşerek ülkenin tamamında bir afet (yangın, sel) direnç ağı kurabilir.

İkinci yazımızda, bu ağın nasıl birleşip Su Sinir Ağı’na dönüşeceğini, yani doğayla kurduğumuz bağın ulusal ölçekte nasıl bir yaşam dolaşımına evrileceğini paylaşacağız. Çünkü bu çağda asıl afet, hazırlıksızlıktır. Ve çözüm, birlikte harekete geçmektir.

Kaynak; EKOIQ1